ارتوپدی
درد زانو یکی از دردهای آشنایی است که این روزها پیر جوان ندارد نسبتا بسیاری از مردم در گروه‌های مختلف سنی با آن درگیر هستند . درد زانو دارای انواع و علل مختلف ی است که ما در اینجا بیشتر به درد زانو در جوانان و علل ایجاد آن می‌پردازیم. در همین راستا گفت‌وگوی کوتاهی داریم با دکتر محمد رضا هادیان، فیزیوتراپ.
▪ زانو دردها بر طبق علل ایجادشان به چند گروه تقسیم می‌شوند؟
ـ سه گروه؛ گروهی از زانو دردها که اکثرا ٌ در سن بزرگسالی میانسالی ظهور می‌کنند و ناشی از تخریب سطح مفصلی (آرتروز) هستند . زانو دردهایی که بر اثر ابتلا به نوعی مریضی در سن مختلف ایجاد می‌شوند و زانو دردهایی که مربوط به مفصل کشکی رانی یا مسائل استخوان کشکک می‌شوند، متاسفانه این گروه از دردهای زانو حتی در سن جوانی ظهور می‌کند.
لطفا کمی در مورد استخوان کشکک عملکرد آن توضیح دهید.
این استخوان نقش قرقره‌ای در بدن دارد. همان گونه که قرقره باعث انجام راحت‌تر کارها می‌شود و کارایی را افزایش می‌دهد، استخوان کشکک هم مانند قرقره‌ای است که باعث می‌شود ما راحت‌تر بتوانیم کار های هر روز را انجام دهیم. اما این در صورتی است که کشکک بدون مساله و به درستی کار نماید اما در شرایطی که کشکک سرجای قرار نداشته باشد مساله ساز خواهد بود تاندون نمی‌تواند به راحتی حرکت نماید قوت عضله چهارسر به صورت متعادل وارد نمی‌شود در نتیجه سطح مفصلی استخوان کشکک با سطح مفصلی استخوان ران ارتباط خواهد داشت. در این حالت وزن بدن به نحوه درستی توزیع نمی‌شود و فشار بیشتری روی غضروف مفصل مفصل کشکک ران وارد می‌شود. این امر باعث ابتلا به آرتروز زودرس می‌شود.
▪ این عارضه دارای علائم ظاهری هست؟
ـ بله، کشکک زانو حالتی مثلثی دارد. فاصله لبه کناری این کشکک تا کناره استخوان ران نسبتا مساوی است اما در این عارضه کشکک دارای انحراف است، این انحراف اکثرا ٌ به سمت بالا یا خارج است. چنانچه فرد با زانو لخت بایستد میتوان وجود یا عدم وجود این عارضه را تشخیص داد. زانویی که به سمت عقب متمایل است، بعد از مدتی می‌تواند کپسول پشتی مفصل زانو را شل نماید .
▪ علت متمایل شدن زانو به عقب چیست چه عوارضی به دنبال دارد؟
ـ یکی از عوامل ایجاد کننده ضعف چهار سر نقش پایدار کننده‌ای گیم نمی‌کند و در نتیجه زانو به عقب متمایل می‌شود، استخوان ران را روی استخوان درشت نی قفل کرده کپسول مفصلی زانو جانشین عضله‌ای که درست کار نمی‌کند، می‌شود. این اتفاقات کپسول مفصل زانو را شل کرده تحت کشش قرار می‌دهد که باعث فعال شدن گیرنده‌های حساس به درد می‌شود. در زانو ی که سطح مفصلی به صورت متقارن یکنواخت فشار را توزیع نکند، سطح تحت فشار کم‌کم آسیب می‌بیند آرتروز به وجود می‌آید. دقیقا مانند زمانی که یک فشاری معادل نیم کیلو را به وسیله شی‌ء نوک تیز وارد سطح پوست بدن کنیم در این حالت پوست آسیب نسبت به زمانی که همین فشار وزن به وسیله شی‌ء بزرگ پهن‌تر به پوست وارد شود. در این شرایط حتی یک نوجوان ۱۴-۱۳ ساله ممکن است به علت ضعف عضله چهار سر عقب راندن زانو مستعد ابتلا به آرتروز شود.
▪ پله‌ها چقدر در ایجاد زانو دردها تاثیر گذار می باشند ؟
ـ وقتی ما از پله‌ها بالا می‌رویم در حدود ۳ مساوی وزن بدنمان به مفصل زانو فشار وارد می‌کنیم این در حالی است که در پایین آمدن این فشار به حدود ۸ـ۷ مساوی وزن بدنمان می‌رسد. متاسفانه مردم به این فشارها توجه نمی‌کنند به برای در پایین آمدن از پله‌ها که آسیب زیادتری زانو را تهدید می‌کند سریع‌تر با فشار بسیاری پایین می‌آیند. این درحالی است که پیشنهاد می‌شود مردم به آرامی و یکی یکی از پله‌ها بالا و پایین بروند. در وقت بالا رفتن از پله‌ها سری ی از فشار را عضلات تحمل می‌کنند اما در پایین آمدن علاوه بر عضلات، غضروف و استخوان و رباط‌ها هم تحت فشار قرار می‌گیرند.
▪ ورزش‌های نادرست چطور ؟
ـ متاسفانه بسياري از مراجعان ما و افرادی که دچار ضایعات مفصلی شده‌اند، مراجعین باشگاه‌های بدنسازی هستند ، این افراد اگرچه با هدف سلامت و سلامت ی به این باشگاه‌ها مراجعه می‌کنند ولی با انجام ورزش‌های غیر اصولی استاندارد بدون نظارت کارشناس با صلاحیت به ضایعات مفصلی دچار می‌شوند. این ورزشها اگرچه ممکن است ، باعث تقویت عضله‌ها شوند اما آسیب بسیاری به غضروف‌ها می‌رساند.
▪ آیا چاقی در این مورد تاثیر گذار است؟
ـ بله، طبیعی است کسی که ۱۰۰ کیلو وزن دارد نسبت به فردی که ۶۰ کیلو دارد فشار زیادتری را متحمل می‌شود این شخص در پایین آمدن از پله حدود ۸۰۰ کیلو وزن به زانوهایش وارد می‌شود در حالی که فرد ۶۰ کیلویی در حدود ۴۸۰ کیلو وزن به زانوهایش وارد می‌شود. در مجموع هرچقدر وزن فرد بیشتر باشد، اقطعا ل ابتلای وی به آرتروز مسائل کشکک ران بیشتر خواهد بود. حتی در مسائل ی که زانو در اثر بیماری التهابی دچار مساله است وزن بیشتر می‌تواند فرآیند التهاب را زیاد تر نماید .
▪ کوهنوردی چگونه ؟
ـ اگر عضلات و مفاصل ما سالم بدون مساله باشند بسیار هم مفید خواهد بود ولی باید به چند نکته توجه داشته باشیم؛ بالا و به‌مخصوص پایین آمدن از کوه آهسته و به مرور راه برویم. در زمان بالا رفتن زانوهایمان در حدود ۵۰ تا ۷۰ درجه خم می‌شوند. قطعا از کوله پشتی برای حمل وسایل استفاده کنیم و از حمل وسایل غیر ضروری خودداری کنیم تا ستون فقراتمان آسیب نبیند. ولی اگر زانوهایمان مساله دارند بهتر است قبل از کوهنوردی قطعا با پزشک یا فیزیوتراپ یا ارتوپد مشورت کنیم.
▪ بعضی معتقد هستند آب هوای گرم باعث كم شدن درد زانوها می‌شود، این باور تا چه میزان درست است؟
ـ این تصور مردم است و پایه علمی ندارد، اما به هر حال در شرایط گرما انعطاف‌پذیری بافت‌ها بیشتر و عضلات رباط‌ها نرم‌تر می‌شوند. این در حالی است که درد زانوها در سر ما بیشتر را نشان می‌دهد.
▪ از دیگر عوامل آسیب‌رسان به زانو چه مسائل ی هستند ؟
ـ مجموعه ساختارهای تشکیل‌دهنده (مفصل زانو و مفصل کشکک ران) که بیشترین سطح ارتباط را دارند در زمان حرکت‌ها بیشترین آسیب را می‌بینند. ی‌که ما زانوهایمان را زیادخم و راست(بیشتر از ۷۰ـ۶۰ درجه) می‌کنیم، آسیب بسیاری متذکر زانوهایمان می‌شود برای مثال حالتی شبیه نشستن و برخاستن، چمباتمه زدن، چهار زانو یا دو زانو نشستن به مدت زیاد ، چهار دست پا راه رفتن (اما نه در کودک نوپا) یا انجام ورزش‌هایی که باعث باز بسته شدن زیاد پاها می‌شود.
همين طور قرارگیری زیاد مدت در یک وضعیت هم آسیب‌رسان خواهد بود. فردی را تصور بکنید که مسافت زیاد مانند تهران تا مشهد را رانندگی می‌کند، زانوی این شخص رانندگی حدود ۹۰ درجه خم شده‌است.
در این حالت اگرچه فشار بسیاری به زانو نمی‌آید اما چون این میزان از خم شدن زانو مدت زیاد ادامه دارد و مدتی زیاد سطح ثابتی فشار به ساختار غضروف مفصلی وارد می‌شود که آسیب‌رسان خواهد بود. در این شرایط غضروف مفصلی تغذیه کافی درستی نخواهد داشت و کم‌کم شروع به رشته شدن تخریب سطوح مفصلی خواهد کرد. در این شرایط اگر علاوه بر وضعیت ثابت عدم تغذیه مناسب فشار مضاعف نیز وارد شود مثل حالت چمباتمه شدن، وضعیت بدتر خواهد شد.
▪ کفش‌ها چقدر در ایجاد یا کاهش درد زانو تاثیر گذار است؟
ـ قوس کف پا و پس مفصل مچ پا بیشترین تاثیر را از کفش‌ها می‌گیرند. در صورتی که کفش باعث شود قوس کف پا کم شده و مفصل مچ پا ناپایدار شود یا خانمی که کفش پاشنه بلند می‌پوشد، مچ پایش حالت خم بودن دارد و ثبات در مفصل مچ و کف پا را کم می‌کند به‌صورت جبرانی فشار به مفصل زانو تحمیل می‌شود. درنتیجه زانو در کل راه رفتن در درجه ثابتی قرار دارد که این امر همان عوارض وضعیت ثابت که در بالا گفته شد، دارد و عضله به صورت زیاد مدت در طول ثابت و کوتاهی منقبض می‌شود که باعث آسیب عضله می‌شود.
▪ بهترین ارتفاع پاشنه کفش چقدر است؟
ـ حدود ۳ سانتیمتر، همچنین کفش باید انعطاف‌پذیر و همموسیقی انحنای کف پا باشد.
لطفا برای خوانندگان ما چند راهکار به منظور پیشگیری از این آسیب‌ها پیشنهاد بدهید.
در ورزش و انجام حرکات صحیح باید بسیار دقت کرد، قطعا قبل از آن باید بدن را با نرمش گرم کرد بعد از آن سرد.
▪ منظورتان از سرد کردن، چیست؟
ـ بعد از ورزش باید به آرامی کم‌کم از شدت کار های بدن کاست و آن‌را به حالت عادی رساند و متوقف کرد که به اصطلاح به آن سرد کردن می‌گوییم. در این حالت کمترین میزان آسیب به مفاصل، عضلات و… وارد می‌شود.
▪ ورزشها یا تست اتی برای کاهش آسیب تقویت زانوها وجود دارد؟
ـ بله، آزمایش ات حسی عمقی که باعث تقویت عضلات می‌شود و در تست حالتی را به وجود می‌آورد که فرد بتواند از وضعیت‌های مختلف مفصل در انجام ورزش آگاه باشد. تست ات مفصل زانو دو حالت دارد؛ بدون اعمال وزن روی مفصل زانو یا اعمال وزن روی مفصل زانو.
▪ بد نیست از آزمایش ات بدون اعمال وزن روی مفصل زانو شروع کنیم؟
ـ بهترین آن که میتوان به تمام افراد حتی مبتلایان به آرتروز و مسائل کشکک ران پیشنهاد کرد این است، دراز بکشید و زانو را در حالت صاف قرار دهید. سعی بکنید پشت زانو را به فرش یا زمین فشار دهید. در این حالت زاویه نوک پاهایتان تا ساق را در حدود ۹۰ درجه قرار دهید پس شل بکنید . در وهله بعدی می‌توانید بالش کوچکی زیر زانوهایتان ( ۱۵ ـ۱۰ درجه ) قرار دهید و زانوهایتان را از حالت خم به صاف درآورید. هر انقباض را در حدود ۵ ثانیه درآورید. در حالت پیشرفته تر میتوان یک وزنه کوچک یک کیلوونیم را به مچ پا بست با بالشی زیر پا حرکت را انجام داد.
▪ تست ات با اعمال وزن روی مفصل زانو؟
ـ ورزش با پدالینگ که باعث شود زانو در حدود ۲۰ تا ۳۰ درجه خم و راست شود.
▪ در مجموع آرتروز زانودرد در خانم‌ها بیشتر است یا آقایان؟ چرا؟
ـ در هر دو اما به‌طور کلی بیماری های مربوط به غضروف بیشتر در خانم‌ها دیده می‌شود، اما طریقه مصرف از مطلب نیز با اهمیت است. نباید فراموش کرد که خانم‌ها زمان بارداری دارند در این زمان باید وزن را تحمل کنند.
▪ در انتها چه توصیه ای به خوانندگان دارید تا زانوهای سالم داشته باشند؟
ـ مساله بدقرارگیری استخوان کشکک باید از همان سن نوجوانی در مدارس غربالگری شود. باید در سن نزدیک به بلوغ اقدام به شناسایی افرادی که دارای این مساله هستند کرد. این کار با معاینه بالینی آسان مفصل زانو در حالت ایستاده قابل انجام است میتوان از پیشرفت آن در سن بعدی پیشگیری کرد.
